top
Capitulare de Villis
DE CAPITULARE
ALFABETISCHE INDEXEN
CAPITULARE DE VILLIS, COD.GUELF 254 HELMST.

Capitulare de villis val curtis imperii

De Capitulare de villis, is een door Karel de Grote uitgevaardigde verordening die voor schrijft hoe de keizerlijke landgoederen moeten worden ingericht, gebruikt en beheerd.

De Capitulare is in opdracht van de keizer geschreven door de Benedictijn abt Anségise van de abdij van Fontenelle (Saint-Wandrille, Caudebec-en-Caux) , die hij daartoe naar Aken had geroepen. Deze Capitulare dateert vermoedelijk uit de periode 825-850.

De Capitulare is een belangrijke bron voor de geschiedenis van de land-en tuinbouw, en een rijke botanische bron. Veel van de inhoud grijpt terug op Romeinse bronnen. De oudste Capitulare de villis wordt bewaard in de Herzog August Bibliotheek in Wolfenbüttel. Het manuscript is in een aantal versies gedrukt en herdrukt, en in het Duits en Engels vertaald. De Capitulare bevat onder meer hoofdstukken gewijd aan de wijnbouw en hoofdstukken gewijd aan specifieke gewassen. In het belangrijke hoofdtuk 70 is een lijst opgenomen met 73 nuttige gewassen en kruiden en 16 fruitbomen, die (in beginsel) op alle keizerlijke domeinen verbouwd moesten worden.

De verordening onderscheidt drie agrarische activiteiten: de wijnbouw, de landbouw en de veeteelt waartoe ook de bijenteelt en de visserij gerekend. De verordening beschrijft gedetailleerd de organisatorische en administratieve inrichting van het landgoed, en hoe praktisch en hygiënisch te handelen, maar beschrijft geen teelt-technieken.

Naast de Capitulare is uit dezelfde periode de Brevium exempla ad describendas res ecclesiasticas et fiscales bekend. Deze bestaat uit diverse delen, die specifieke domeinen beschijven, zoals Asnapium, nabij Lille, en Grisione, nabij Gruson. De Brevium is relevanter voor de noordelijk gelegen Karolingische domeinen dan de Capitulare, die planten en bomen omschrijft die slecht in koeler klimaat gedijen.

Capitulare

Karel de Grote, kleinzoon van Karel Martel is één van de belangrijkste heersers van het westen sinds de Middeleeuwen. Hij was vanaf 768 koning der Franken, en vanaf eerste kerstdag 800 keizer van het Westen, dat zich uitstrekte over het vaste land van West-Europa, tot aan Bohemen in het oosten, de Pyreneeën en de Benevento, in het zuiden van Italië. Hij overleed in 814.

Tot de grote verdiensten van Karel worden gerekend de hervormingen van het onderwijs, het bestuur en het geldwezen. Hij introduceerde de eerste euro, de Karolingische pond. De kerk was belangrijk voor de eenheid binnen het rijk. Karel bouwde de klerikale infrastructuur uit, stichtte een aantal nieuwe bisdommen en behield zich het recht voor bisschoppen te benoemen.

Capitularia waren de verordeningen die Karel de Grote uit vaardigde, waarin hij de wetgeving proclameerde. Zij werden opgesteld door geestelijken in de hofkapel, het administratieve hart van zijn rijk. De capitularia de villis is er één van, de bekendste, regelde het beheer van Karel's domeinen. Geen van de capitularia is in originele staat behouden gebleven. Daardoor is veel onzeker rond de capitularia: kwamen zij tot stand onder een bepaalde vorm van concensus, in hoeverre zijn zij geïmplementeerd, vertaald in concreet beleid. Van de Capitulare de villis is bijvoorbeeld wel bekend dat de lijst niet dwingend was, wanneer de plaatselijke omstandigheden om aanpassing vroegen, bijvoorbeeld omdat bodem en/of klimaat niet geschikt waren voor een bepaalde teelt.

slotregel

Overzicht planten en kruiden

nr
in de Capitulare
Latijnse benaming - botanische naam
Nederlandse benaming
1
lilium
iris germanica, lilium candidum
witte lelie
2
rosas
rosa canina
hondsroos
3
fenegricum
fenegriek, hoornklaver
4
costum
saussurea costus, tanacetum balsamita
costus, balsemwormkruid
5
salvium
echte salie
6
rutam
ruta graveolens
wijnruit
7
abrotanum
artemisia abrotanum
averoon
8
cucumeres
komkommer
9
pepones
meloen
10
cucurbita
flespompoen (pelgrimsfles)
11
fasiolum
vigna unguiculata & dolichos lablab
ogenboon, helmboon
12
cimimum
komijn
13
ros marinum
rozemarijn
14
careium
karwij
15
cicerum italicum
cicer arietinum
kikkererwt
16
squillam
urginea maritima
zee-ui
17
gladiolum
iris germanica, gladiolus italicus
blauwe lis, it. gladiool
18
 
dragantea
 
dragon, adderswortel
 
19
anesum
anijs
20
coloquentidas
citrullus colocynthus, bryonia alba
bittere komkommer
21
 
solsequiam
 
heliotropium europaeum,
 calendula officinalis
europese heliotrop,
 goudsbloem
22
ameum
ammi majus, meum athamanticum
akkerscherm
23
silum
laserpitium siler
laserpitiuml
24
lactucas
lactuca savitum, lactusa virosa
latouw, gifsla
25
git
nigella sativa
narduszaad
26
eruca alba
raket
27
nasturtium
nasturtium officinale
echte waterkers
28
parduna
grote klis
29
puledium
polei
30
olisatum
zwartmoeskervel
31
petresilinum
peterselie
32
apium
selderij
33
levisticum
ligusticum mutellina, levisticum officinale
schermbloem, lavas
34
savinam
juniperus sabina
zevenboom
35
anetum
dille
36
fenicolum
venkel
37
intubas
wilde cichorei
38
diptamnum
hopmajoraan
39
sinape
witte mosterd
40
satureiam
satureja hortensis
bonenkruid
41
sisimbrium
watermunt
42
mentam
groene munt
43
mentastrum
hertsmunt
44
tanazitam
tanacetum vulgare
moederkruid
45
neptam
nepeta cataria
wild kattenkruid
46
febrefugiam
centaurium erythaea, tanacetum parthenium
1000 gulden-, moederkruid
47
papaver
papaver somniferum
maanzaad
48
betas
snijbiet
49
vulgigina
asarum europaeum
mansoor
50
altaea
althaea officinalis
echte heemst
51
malvas
malva sylvestris
groot kaasjeskruid
52
carvitas
peen
53
pastenacas
pastinaak
54
adripias
atriplex hortensis
tuinmelde
55
blidas
amaranthus blitum
kleine majer
56
ravacaulos
koolraap, koolrabi
57
caulos
kool
58
uniones
grove biesloof, daslook
59
britlas
bieslook
60
porros
prei
61
radices
ramenas
62
ascalonias
sjalot
63
cepas
ui
64
alia
knoflook
65
warentiam
ruba tinctorum
meekrap
66
cardones
dipsacus sativus, cynara cardunculus
weverskaarde, kardoen
67
fabas maiores
vicia faba
tuinboon
68
pisos mauriscos
pisum sativum
erwt
69
coriandrum
koriander
70
cerfolium
echte kervel
71
lacteridas
euphorbia lathyrus
kruisbladige wolfsmelk
72
sciareiam
scharlei
73
jovis barbam
sempervivum tectorum
echte huislook

OVERZICHT FRUITBOMEN

nr
in de Capitulare
Latijnse benaming - botanische naam
Nederlandse benaming
1
pomarios
appelboom
2
pirarios
pyrus communis
peer
3
prunarios
pruim
4
sorbarios
sorbus domestica
peerlijsterbes
5
mespilarios
mispel
6
castanarios
castanea sativa
kastanje
7
persicarios
prunus persica
perzik
8
cotoniarios
cydonia oblonga
kweepeer
9
avellanarios
corylus avellana
hazelnoot
10
amandalarios
prunus dolcis
amandel
11
morarios
zwarte moerbei
12
lauros
laurier
13
pinos
pinus piunea
pijnpit
14
ficus
vijg
15
nucarios
juglans regia
perzische walnoot
16a
ceresarios
prunus regia
zoete kers
16b
ceresarios
prunus cerasus
zure kers (morel)

Bronvermelding update maart 2021

The Identity of the Unnamed Fiscs in the « Brevium exempla ad describendas res ecclesiasticas et fiscales» | P. Grierson Revue belge de Philologie et d'Histoire Année 1939 18-2-3 pp. 437-461 via Persée Capitulare de villis | Wikipedia (DE) Abbés de Fontenelle | Abbay Saint-Wandrille Capitulare de villis | Europeana, think culture Capitulare de villis, plantenlijst | Liber vitae Capitulare de villis | R. McKitterick, Charlemagne: The Formation of a European Identity, 2008 Cambridge Press, ISBN 978-0-521-88672-7
slotregel