Het woord tomaat zelf, stamt van na de Tweede wereldoorlog en verwijst naar de oorspronkelijk Azteekse benaming xitomati. De oorspronkelijke tomaat (Lycopersicum esculentum var. cerasiforme) die de Spanjaarden eind 16e eeuw naar Europa brachten, was een kleine gele vrucht, vergelijkbaar met de huidige (gele) kerstomaat. Inmiddels zijn er duizenden cultivars.

De tomaat is een meerjarige, kruipende plant, die als eenjarige wordt gekweekt. De bladeren zijn bezet met haartjes, waarop kliertjes staan die bij aanraking de typische tomatengeur verspreiden. In de moderne teelt wordt de tomatenplant niet kruipend klimmend gekweekt met een trosvormige bloeiwijze.

Tomaten worden in West-Europa voornamelijk in kassen geteeld. Tomaten die in Nederlandse kassen worden geteeld veroorzaken gemiddeld anderhalf maal meer CO2-uitstoot dan tomaten uit Spanje. Biologische tomaten uit Nederland veroorzaken ruim twee keer zoveel CO2-uitstoot omdat de productie minder efficiënt is.

De twee belangrijkste smaakmakers van een tomaat zijn zuur en zoet. De balans tussen beide bepaalt de smaak van de tomaat. Bij een zowel laag zoet- als zuurgehalte is het resultaat een waterachtige tomaat, terwijl veel suiker en weinig zuur leidt tot een flauw smakende tomaat, vergelijkbaar met een overrijpe tomaat. Meer zuur en minder suiker daarentegen geeft een scherpe smaak.

Culinair gebruik en bereiding

Tomaten kun je op allerlei manieren bereiden en vindt je in allerlei toepassingen in het winkelschap terug zoals in de vorm van tomatenpuree, gepelde of gedroogde tomaten. De Italiaanse keuken kent een traditie op het gebied van het gebruik van tomaten, zowel vers als vanuit blik of pot. Opmerkelijk is dat men zich in Italië niet schaamt voor het gebruik van bereide tomaatproducten, zelfs chefkoks doen dat niet. De kwaliteit van de passata's, pelati en gedroogde tomaten is daar ook naar.

Soms is het gewenst om het velletje te verwijderen, soms ook het zaad. Dat heeft met smaakbeleving te maken en niet met gezondheid (zoals omdat het zaad solanine zou bevatten). In de Mexicaanse keuken wordt regelmatig gebruik gemaakt van groene tomaten. Daarvoor gebruikt men tomaten in een vroeg stadium van rijping (groen tot groengeel) en niet de onrijpe, harde groene tomaat.

Houdbaarheid (bewaaradvies)

Hoewel ze hun uiterlijk goed bewaren bij koele temperaturen, verliezen ze veel van hun zoete, zure en kruidige smaak. De hoge luchtvochtigheid bevordert daarnaast het bederfproces in de tomaat. De beste bewaartemteratuur voor tomaten is daarom 8-10° Celsius, zoals voor aardappelen. Bewaar de tomaten ongewassen, buiten dag- of kunstlicht. Onrijpe tomaten rijpen prima bij een temperatuur van 13°, liefst in een papieren zak.

Rijpe tomaten scheiden ethyleengas uit, dat het rijpingsproces van (andere) vruchten bespoedigt. Bewaar ze daarom apart van (andere) vruchten, en houd ze apart van aubergines, komkommers of courgettes.

Toen de Spanjaarden begin 16e eeuw Mexico veroverden was de plant daar al ingeburgerd en behoorde tot het alledaagse voedsel van de Azteken en andere volken in midden-Amerika. Zij stuurden planten met kleine gele vruchten, die in de taal van de Azteken xitomati werden genoemd, naar Spanje. Of het Columbus was die of Hernán Cortés, een latere Spaanse veroveraar, is nauwelijks relevant. Halverwege de 16e eeuw wordt er voor het eerst over geschreven, over de vrucht die in partjes gesneden kon worden en net als de aubergine gegeten kon worden, d.w.z. gekookt en gekruid met zout, peper en olie. De Azteekse benaming trouwens is verwant aan hun woord voor aardappel: xipotati.

Volgens sommige bronnen zou de tomaat in Europa pas rond 1750 algemeen als eetbaar worden beschouwd en teelde men hem aanvankelijk alleen als sierplant. In het Italiaanse Florence verscheen de tomaat lange tijd alleen als decoratie op tafel. In 1692 verschijnen in Italië de eerste recepten op schrift. We hebben het dan nog altijd over de gele vruchtjes, de "pomos d'oro" (gouden appels). In de negentiende eeuw zou men door kruisen de nu vertrouwde rode kleur aan de tomaat geven.

De Spanjaarden verspreidden de tomaat over de hele wereld, eerst naar de Philippijnen, later naar andere delen van zuid-oost-Azië en het hele Aziatische continent.

Taalkundige aspecten, etymologie

De soortnaam (Solanum) Lycopersicum betekent “wolfsperzik” en verwijst naar de Duitse weerwolf-mythen. Daarin gebruikten heksen en bezweerders de dodelijke nachtschade in drankjes om in weerwolven te veranderen. Omdat de tomaat op die vrucht leek, kreeg hij deze naam.

In het Nahuati, de taal van de Azteken, wordt de tomaat xitomatl genoemd, wat weinig flatteus ‘plomp ding met navel’ betekent. De Nauhas, een ander midden-Amerikaans volk nam de naam ‘tomātl’ over, de naam die we in veel talen terugvinden. Het Italiaanse pomodoro verwijst naar de oorspronkelijk roodgele (‘gouden’) vrucht.

VERTALING TOMAAT

In 2012 deden 45.000 aan deze zoals de organisatie het zelf noemt 'tomaten-oorlog'. Deze 'traditie' is geboren op een woensdag in augustus 1945 tijdens een traditionele optocht met 'Gigantes y cabezudos’ (reuzen en groothoofden) en muziek. De aanleiding was een protest van jongeren die aan de optocht hadden willen meedoen. Zij bekogelden de optocht met groenten van een kraam ter plaatse. Het publiek reageerde er furieus op en al snel werd er over en weer met fruit gegooid, waarop de politie moest ingrijpen. Het jaar erop nam men tomaten van huis mee naar de optocht, en ook toen greep de politie in. Het herhaalde zich een aantal jaren, leidde tot een officieel verbod op de tomatenoorlog, maar niets weerhield de inwoners van Buño om jaar in jaar uit ten tonele te komen met massa's tomaten.

Zo je van een doorbraak mag spreken, was die er in 1957 met een ceremoniële begrafenis van de tomaat, met brassband en al. Het festival was geboren en werd in 1959 voor het eerst legaal gehouden. Echt populair werd het festival Tomatino pas na een tv-programma in 1983. In 2002 werd het festival zelf verkoren tot Fiesta de Interés Turístico Internacional door het Secretaría General de Turismo. Sindsdien mag Buño zich ieder jaar weer verheugen op een grote belangstelling. De tomaten die voor het festival worden gebruikt, worden speciaal voor dit doel verbouwd.

De hoeveelheid solanine in tomaten is kleiner (0,5 mg per 100 gram bij rijpe en 50 mg per 100 gram bij onrijpe tomaten) als in aubergines, waarvan je er meer dan 35 (overeenkomend met 480 mg solanine) moet eten wil er sprake zijn van gezondheidsrisico.

Het pigment van rode tomaten bevat licopeen, een krachtige natuurlijke anti-oxidant. Licopeen komt zowel in de vrucht voor als in bereidingen. Daarnaast bevatten tomaten caroteen, anthocyanine en andere antioxidanten. Afhankelijk van de veredeling kunnen tomaten grote hoeveelheden vitamine A en C bevatten.

Blauwe tomaten bevatten tweemaal zoveel anthocyanine als andere soorten. Deze zijn om hun gezondheidsbevorderende eigenschappen in Oregon, Amerika veredeld. Zeker niet om hun smaak.

Samenstelling per 100 gram rauw product