Het zijn bloeiende planten, die we kennen als palmbomen, struiken en lianen. Er zijn solitair groeiende palmen en palmen die groepsgewijs (kolonies) groeien. Ze komen voor in tropische, subtropische en gematigd warme gebieden over de hele wereld. Het stereotype beeld is dat van een geribde stam staan en de pluimige ronde kroon De stam van de palm is geen stam maar een stengel, en bij de nipapalm zelfs een rhimozome. Hij heeft geen bast en bestaat uit opeengestapelde bladvoeten. Er is daardoor geen bast. Hierin onderscheidt de palm zich van bomen, hij kan niet in de breedte groeien en zijtakken ontwikkelen. Palmen worden tot wel 50 meter hoog, en maken eerst een breedte-ontwikkeling door om dan pas de hoogte in te gaan.

De bladeren zijn meestal waaiervormig of veernervig, wat hen onderscheidt in de palmaten en de pinnaten. Alle soorten zijn groenblijvend. Een palm bloeit pas na een aantal jaren, in de regel na een jaar of vijf, soms veel later, en vormt zijn hele leven bloemen. Sommige palmsoorten sterven af na de bloei, andere soorten bloeien het hele jaar door en wel 50 jaar lang.

De bloemen is maar een kort leven beschoren, al snel ontwikkelen zij zich tot de vruchten, steenvruchten of bessen genoemd. Iedere vrucht heeft een dunne buitenschil (het exo- of epicaro), een vlezige binnenschil (het mesocarp) en een binnenste, harde laag, het endocarp, dat bij bessen ontbreekt. De vrucht bevat in de regel één zaad, in een enkel geval twee of meer. Het zaad bestaat uit endosperm, de voedselvoorraad van de plant, waarin aan de zijkant het embryo ligt.

VIJF ONDERFAMILIES

Sedert 2005 wordt de volgende onderverdeling van de palmenfamilie gehanteerd, welke is gepubliceerd in de Genera palmarum 2008. Daarin worden vijf onderfamilies onderscheiden, de Arecoideae, waartoe de Oliepalm (Elaeis guineensis) behoort, de Calamoideae, waartoe de sago (Metroxylon) en de salak (Salacca) behoren, de Ceroxyloideae, met de kokospalmen (Coscoseae), de Coryphoideae en de Nypoideae, met als enige soort de nipapalm. De Coryphoideae omvatten bijna alle eetbare palmsoorten, onderverdeeld in de dadelpalmen (Phoeniceae).

De palmfossielen tonen aan dat de palm in het Eoceen bijna overal ter wereld voor kwam. Alle palmen stammen af van de zelfde voorouder. In Madagascar komen meer endemische palmsoorten (alleen daar voor komende soorten) voor dan waar ter wereld.

De eerste cultivatie van palmen is die van de dadelpalm geweest in Mesopotamië zo'n 5000 jaar geleden. Uit archeologische blijkt dat men het hout gebruikte en dadelvruchten op sloeg voor later gebruik. Voor het hele Middenoosten is de dadel essentieel geweest, gezien het veelzijdig gebruik, bijvoorbeeld voor het maken van talrijke gereedschappen. Niet voor niets wordt de dadel 30 keer in de Bijbel genoemd en 22 maal in de Koran.

Duurzaamheid

Met de palmen zelf is het niet altijd hosannah. Door het verloren gaan van leefgebied door ingrijpen van de mens, zoals door ze te kappen voor landbouwdoeleinden of - in het geval van de mangrove-nipapalm - de aanleg van garnalenkwekerijen. Sommige soorten worden bedreigd doordat ze op grote schaal voor consumptie worden gebruikt, wat vooral het geval is bij de oogst van palmharten, de jonge scheuten. Palmpopulaties zijn over het algemeen niet bestand tegen grote veranderingen en herstellen zich nauwelijks wanneer ze aangetast zijn.

Van de 2.200 soorten zijn 99 soorten opgenomen op de internationale rode lijst van de IUCN, waarvan een aantal als kwetsbaar "least threatened" of "vulerable" is benoemd. Een specialistenteam onderzoekt momenteel onder auspiciën van het IUCN hoe het met deze en andere palmsoorten op de lijst gaat, omdat systematische inventarisaties bij veel soorten ontbreken.

Taalkundige aspecten, etymologie

Het woord 'palm' is ontleend aan Latijn palma ‘palm(tak)’, vanwege de overeenkomst met de hand- en bladvorm, ontstaan uit palma, wat vlakke hand betekent. Het woord palm wordt, ook in de woordvorm 'palmboum' in ieder geval al sedert de tiende eeuw gebruikt.