CHIA
De Salvia hispanica of chia is een eenjarige, bloeiende plant uit de familie van de lipbloemigen, één van de twee planten uit deze familie die 'chia' genoemd worden. De andere is de Salvia columbariae, die de 'gouden' chia wordt genoemd, en noordelijker groeit. Van oudsher wordt de 'gewone' chia, die ook wel 'witte' chia wordt genoemd, in Midden- en Zuid-Amerika verbouwd als (pseudo)graan voor dagelijks gebruik, net als de maïs.
De zaden bevatten slijmstoffen, die voornamelijk uit polysacchariden bestaan. Slijmstoffen beschermen de plant tegen water stress. Het zaad is daardoor hydrofiel, en zwelt wanneer je het weekt of kookt.
De chia is een tot menshoogte groeiende plant met vierkante rechtopstaande stengels, die sterk behaard zijn. Hij heeft kleine, gezaagde bladeren, die minder behaard zijn. De plant heeft paars-blauwe of witte lipvormige bloemen. Ze staan in schijnbare pluimen. De bloei begint op het noordelijk halfrond in oktober, op het zuidelijk halfrond in april.
De zaden zijn rond en ongeveer 1 mm in doorsnede. De kleur van de zaadjes is gemêleerd
Practische zaken
Aankoop en verkrijgbaarheid
Chiazaad is in een grrot aantal uitvoeringen verkrijgbaar: de 'klassieke' gemengde chia, witte chia (voorgebruik in drank en smoothies, volledig zwart zaad - een klein soort uit Nicaragua - en in de vorm van bloem.
Chia-olie is zeer geschikt voor koude bereidingen, maar niet geschikt om in te bakken, want met een rookpunt van slechts 105°
Culinair gebruik en bereiding
Traditioneel worden de zaden na droging gekookt, of gedroogd en gemalen om als bindmiddel in sauzen gebruikt te worden en bij de bereiding van tortilla's en tamales. Dit meel wordt chianpinolli genoemd. Het is een gelerend bindmiddel als gevolg van de hydrofiele, polysaccharide slijmstoffen in het zaad.
Naast normaal chiabloem is ook extra fijn chia-bloem vrkrijgbaar. Dit bevat minder olie dan de gewone bloem en heeft daardoor een hoger eiwitgehalte. Prima te gebruiken als substituut voor ei.
Tegenwoordig worden vooral de hele zaden en de scheuten gegeten. Wanneer de zaden in water geweekt worden, ontstaat een gelatineuze massa die oor meerdere doeleinden gebruikt kan worden, als drank (met vruchtensap), gruwel of pudding. Geroosterde chia-zaadjes tenslotte wordt onder meer gebruikt in yoghurt en muesli. De scheuten kunnen rauw in salades verwerkt worden, en als kers gegeten worden op sandwich bijvoorbeeld, maar ook gekookt in soep of stoofgerechten.
Oorsprong en verspreiding
De chia wordt beschreven in verscheidene Azteken-codexen uit de 16e eeuw. In de Mendoza codex wordt beschreven dat de plant in 21 van de 38 provinciale staten verbouwd wordt als dagelijks voedsel. Niet in staten met woestijn, of staten die aan de kust liggen, maar van het centrale deel van Mexico, tot aan Nicaragua. Bovendien in het zuiden van Honduras.
De Spanjaarden verboden de teelt van het Azteken-gewas in 1550. Een reden was dat chia concureerde met de door de Spanjaarden geïtroduceerde gewassen, maar de voornaamse reden was dat chia van groot belang was in de religieuze riten van de Azteken. Onderdrukking dus. Tot de onafhankelijkheid van Mexico in 1810 bleef de chia-teelt verboden. Er werd een streep gezet door de teelt die op dat ogenblik - op het hoogtepunt van de Mexica cultuur - 30.000 hectare in omvang was. Een catastrofe voor de boeren. Pehr Löfling noemde de plant Salvia hispanica - naar alle waarschijnlijkheid een onbekende andere Salviasoort, later nam zijn mentor Linnaeus de naam over voor de chia.
Meer dan vijf millenia geleden, 3500 jaar voor Christus werd de chia gecultiveerd. Eeuwen lang was chia in Mexico het op maïs en bonen na belangrijkste gewas. Na de opheffing van de ban, werd chia weliswaar weer verbouwd, maar niet in de omvang van destijds. In 1810 zou er zelfs nog maar enkele hectare chia in Mexico zijn.
In de bergen van Jalisco, Michoacán en Puebla overleefde de plant, om in de jaren dertig van de vcorige eeuw weer geteeld te gaan worden. Het zou in aanvang om 38 hectare gaan. Pas in de jaren negentig werd chia door de buitenwereld ontdekt.
Door het ontwikkelen van vroegbloeiende cultivars is de teelt van de chia tegenwoordig ook in noordelijker gebieden mogelijk, in de Verenigde Staten bijvoorbeeld in Arizona en Kentucky.
Tegenwoordig wordt de chia in grote delen van Midden-Amerika (Mexico, Paraguay) verbouwd, meer zuidelijk ook in Bolivië en Argentinië, zoals aangegeven in het zuiden van de Verenigde Staten, in Australië, Kenia en Oeganda. Niet in Europa, hoewel de plant in ons land en in België in het wild wordt aangetroffen, vermoedelijk als gevolg van ontsnapte chia in vogelzaad of veevoer.
TAALKUNDIGE ASPECTEN, EhetTYMOLOGIE
De naam chia is afgeleid van de oorspronkelijke Nahuatl benaming chian, die werd gebruikt voor alle in Mexico bekende salie-planten zoals de Salvia mexicanam, en olie-achtig betekent, in de betekenis van olie-zaad.
Vertaling chia
Gezondheidsaspecten
Voedingswaarde, gezondheidsrisico's
Chia is door de European Food Safety Authority EFSA toegelaten onder de beperkende voorwaarde van een maximale inname van 15 gram per dag. Reden hiervoor is de onzekerheid over allergene eigenschappen. Om die reden mogen producten (brood) alleen kleine hoeveelheden chia bevatten (max 5%), en dient de voorgeschreven maximale inname van 15 gram op verpakkingen vermeld te worden.
