De mamey zapote groeit aan de Pouteria sapota, een boom die 20 tot 25 meter hoog wordt, en exceptioneel wel 45 meter. De boom produceert latex zoals de rubberboom, maar wordt hoofdzakelijk verbouwd om zijn vruchten, grote bessen die lijken op de vruchten van de Mammea americana (mamey appel). De boom heeft een pyramidale kroon met spitse bladeren die in clusters groeien aan het einde van de takken. De bladeren zijn 10 tot wel 50 cm lang.

De mamey sapote is een zapote uit de Sapotaceae-familie, waarvan ook de sapodilla (Manilkara zapota) en de zwarte zapote (Diospyros nigra) deel uit maken. De witte zapote (Casimiroa edulis) echter niet, deze maakt deel uit van de Rutaceae (Wijnruitfamilie), net als de citrusvruchten.

De wilde mamey zapote bloeit van augustus tot oktober en en draagt van december tot maart vruchten. Dat gebeurt na het derde tot vijfde jaar, of wanneer de boom uit zaad ontwikkeld is vanaf het zevende jaar.

De bloemen staan net als de bladeren in clusters van zes tot twaalf groen-crèmige tot witte bloemen. Deze groeien aan de jonge takken op de plaatsen waar eerder bladeren zijn af gevallen. Het vruchtbeginsel wordt gevormd uit vijf vruchtbladen. Hieruit vormt zich de vrucht, die in botanische zin een bes is.

Een mamey zapote is ovaal, als een mango, tussen 10 en 25 cm lang en maximaal 12 cm breed, en weegt gemiddeld 500 tot 1.500 gram, maar kan wel tot drie kilogram uit groeien. De dikke, taaie schil van de zapote is bruin, het vruchtvlees zalmkleurig tot rood, wanneer de vrucht rijp is. Het vruchtvlees is zacht en sappig en heeft een complexe smaak die aan meer dan één andere vrucht doet denken. De smaak verschilt per cultivar. Zo zijn er die de smaken van zoete aardappel, meloen, kers en amandel combineren, andere die een combinatie van abrikoos en perzik zijn.

Iedere vrucht heeft slechts één zaad. Deze is zeer olierijk, bevat tussen 45 en 60% bittere olie. De gedroogde zaden worden gebruikt om er bittere 'amandel'smaakstof van te maken.

De manier waarop de vruchten geoogst worden, verschilt. Van kleinere bomen en geteelde kortstambomen worden de vruchten vanaf de grond geplukt met behulp van een stok die van een haak (en netje) is voorzien. Bij grotere bomen dient men de boom in te klimmen om de vruchten op soortgelijke wijze te oogsten. De vrucht wordt zo goed als rijp geoogst. Om te beoordelen of de vrucht rijp is, worden enkele vruchten geplukt om deze op rijpheid te testen. Wanneer deze vruchten voldoende rijp blijken, worden alle vruchten van de boom geplukt. Net als bijvoorbeeld bij mango's het geval is (of zou moeten zijn), worden te vezelige exemplaren gebruikt om sap van te maken. De vrucht hangt soms wel het hele jaar aan de boom voordat hij aan de boom rijpt.

Practische zaken

Aankoop en verkrijgbaarheid

Er is geen hoogseizoen voor mamey-zapotes. De vrucht wordt bijna rijp geoogst, en zal bij kamertemperatuur normaliter binnen enkele dagen volledig gerijpt zijn. Hij kleurt dan geel, en is zacht en geurend.

In de koeling is de onrijpe vrucht 3 tot 6 weken houdbaar. De ideale bewaartemperatuur is 5°C. De rijpe vrucht kan prima ingevroren worden, zowel in zijn geheel als in stukjes.

Culinair gebruik en bereiding

De vrucht is moeilijk te pellen, het vruchtvlees wordt er uitgeschept, zoals bij een meloen, nadat de vrucht gehalkveerd is. Doe dat over de lengte van de vrucht, dan laat de pit zich het gemakkelijkst verwijderen. De mamey wordt zowel als handfruit gegeten als verwerkt in gerechten, onder andere in jams en dranken. Van de gedroogde zaden wordt een bitter-aroma gemaakt, dat in Midden-Amerika wordt gebruikt in chocolade.

In gebieden waar men ook gewend is aan het eten van de mango-achtigen, zoals de mombin (Spondias mombin) en de ambarella (Spondias dulcis) eet men deze en ook de mamey graag groen (onrijp).

Het wordt de smaakvolste mamey van Florida genoemd. De teelt is zeer bescheiden en de kleine mamey-plantages staan onder grote financiële druk onder andere door hoge belastingen op grond. Zij dreigen te meten wijken voor landbouwareaal voor commercieel interessantere gewassen. Dat is mede de reden waarom Slowfood de smakelijke en unieke vrucht in de Ark van de Smaak heeft opgenomen, om de vrucht daarmee meer onder de aandacht van consumenten te brengen. De Pantin mamey is van juni tot eind september verkijgbaar.

De plant groeit van nature op hoogte, tussen 600 en 1.500 meter, in vaak onherbergzaam gebied. De teelt in Midden-Amerika is over het algemeen kleinschalig, alhoewel in het Mexicaanse Oaxaca plantages zijn aangelegd waar de boom kortstamming wordt gehouden, zodat hij gemakkelijk geogst kan worden. De vruchten van deze korststam-zapote zijn gemiddeld groter dan die van niet gesnoeide bomen.

De pouteria wordt overieggens niet alleen op het Amerikaanse continent verbouwd, in Mexico, in Midden-Amerika, de Cariben en sinds de negentiende eeuw in het zuiden van Florida (onder meer de Pantin mamey), maar ook op kleine schaal elders, bijvoorbeeld op de Philippijnen, daar door de Spanjaarden geïntroduceerd en vandaar naar Vietnam en Australië.

De vrucht wordt de nationale vrucht van Cuba genoemd, een term die vooral in de VS wordt gebezeigd waar de vrucht in de negentiende eeuw door immigranten vanuit Cuba is geïtroduceerd.

Taalkundige aspecten, etymologie

Het woord zapote is afgeleid van het Azteecs 'tzapotl' dat voor veel soortgelijk gevormde vruchten werd gebruikt.

Benamingen in diverse talen