Bronte ligt aan de voet van de vulkaan de Etna. De pistache-boomgaarden in en rond de stad liggen alle op vulkanische bodem. De pistaches uit Bronte worden gekarakteriseerd door de intens groene kleur, de aromatische smaak en een hoog enkelvoudig onverzadigd vetgehalte, die aan de vulkanische bodem te danken zouden zijn.

De Pistaccio di Bronte, il verde dell'oro di Bronte, is gemiddeld 21,6 mm lang en 11,6 mm breed, en het zaad is 9,9 mm dik en langwerpig. Het gemiddeld gewicht van het zaadje bedraagt 0,48 gram.

De pistache wordt verbouwd op 3.000 boerenbedrijven op 3.300 hectare pistacheboomgaard, waarvan de meeste maar 1 hectare groot zijn, in het Siciliaans dialect 'loci' genaamd. De bomen heten natuurlijke Bronte's te zijn, gevormd uit een 'spontane' onderstam van de Pistacia terebinthus (terpentijn-pistache) waarop merendeels de cultivar Bianca Napoletana wordt geënt. Een klein percentage van de bomen is van een ander klassiek soort, de Feminella, nauw verwant aan de Bianca. De Bianca is een pistachesoort dat zich kenmerkt door de intens groene kleur door een hoog gehalte aan chlorophyl.

De pistachenoten worden niet jaarlijks, maar iedere twee jaar geoogst om de bomen te ontzien. Het plukken gebeurt uitsluitend handmatig in de laatste week van augustus en de eerste week van september. Daarvoor wordt iedereen gemobiliseerd, van jong tot oud. Na de pluk worden de nootjes worden 4 tot 5 dagen in de zon gedroogd, en dienen voor gebruik geroosterd te worden, waardoor het aroma goed tot zijn recht kan komen.

Sinds 2009 is pistache uit Bronte Europees beschermd door middel van de Denominazione di Origine Protetta (DOP), de oorsprongsbenaming. Deze bescherming betreft alleen het grondgebied van Bronte, Adrano en Biancavilla.

Overal in Bronte, trouwens op het hele eiland, worden specialiteiten gemaakt waarin de pistache is verwerkt, van patisserie tot worst, en van voor- tot nagerecht. En aan het einde van de oogstperiode in september houdt men in Bronte het Sagra del Pistacchio di Bronte.

Practische zaken

Aankoop en verkrijgbaarheid

De Brontë-pistache is in ook in ons land bij de betere Italiaanse speciaalzaak verkrijgbaar.

Culinair gebruik en bereiding

De pistachenoten uit Bronte worden verwerkt in tal van regionale spoecialiteiten, van zoet tot hartig. Daarnaast worden verwerkt in Italiaanse specialiteiten als ijs en spumoni, en in fijn gebak en vleeswaren zoals worsten en mortadella.

Houdbaarheid (bewaaradvies)

Zie pistachenoot.

Lucius Vitellio, Gouverneur van de provincie Syrië, bracht de plant in het 30 voor Christus naar Italië ongeveer gelijktijdig met de introductie van de pistachnoot in Hispania, het huidige Spanje. De eerste bomen werden in Campania, het Romeinse platteland, geplant. Men neemt aan dat de eerste pistachesoort die daar werd verbouwd de roodkleurige Ceralo is geweest.

Vele eeuwen later zou de pistache een tweede entree in Italië maken in de toen Byzantijnse provincie, het huidige Sicilië. De Arabieren, overwegend Syriës die op dat moment al verscheidene malen het eiland waren binnen gevallen, vestigden er in 831 het Emiraat Siclië, dat tot 1072 stand zou houden. Hun aanwezigheid op het eiland had enorme impact.

Zij verbeterden er de bestaande irrigatiesystemen en introduceerden gewassen die nu er nog verbouwd worden, en veel aanzien hebben, zoals citrus en pistache. Veel van die gewassen dragen nog altijd hun oorspronkelijke Arabische naam of een afgeleide daarvan. Vreemd genoeg was de Arabische benaming van pistache fustuq, en niet het Perzische pistas, dat in de Italiaanse benaming van de plant (en noot) pistaccia duidelijk aanwezig is, en van eerder datum is. In het Siciliaans dialect heet de pistacheboom overigens fastuca.

Hoewel de pistachenoot in twee tijdperken in Italië 'landde', is de Italiaanse genenpool tamelijk bescheiden. De oudste cultivar de Ceralo wordt zelfs nauwelijks meer verbouwd. Het merendeel van de pistachebomen (meer dan 95%) is de cultivar Bianca (Napoletana), en het merendeel van de pistacheteelt in Italië bevindt zich op het eiland Sicilië aan de voet van de vulkaan de Etna in het oosten van het eiland.

De belangrijkste teeltgebieden bevinden zich in de districten Bronte en Adrano, tezamen 4.500 hectare), kleinere gebieden bevinden zich bij Agrigento en Caltanisetta, samen goed voor 130 hectare. In deze gebieden wordt momenteel 90% van alle pistache in Italië verbouwd, vrijwel uitsluitend de Bianca. Italië produceert jaarlijks 3.500 ton pistachenoten (0,6% van de wereldproductie) waarvan 90% van Sicilië afkomstig is.

Van de Bronte-pistache wordt 80% geëxporteerd, merendeels naar Frankrijk. Van de pistachenoten die op Sicilië blijven wordt ongeveer de helft in worst verwerkt, 30% in banket en de rest in ijs.

Taalkundige aspecten, etymologie

Het woord pistache is van Perzische oorsprong, pista (پسته), en wordt in de meeste talen op gelijke wijze of soortgelijke als benaming gebruikt. In Oud-Grieks heet de pistachenoot pistákion, en de boom pistákē. De huidige Siciliaanse benaming fastuca is hier van afgeleid.