Vingergierst behoort tot het plantengeslacht Eleusine, een geslacht van van oorsprong Afrikaanse grassen. De enige eetbare soorten zijn de wilde vingergierst (Eleusine coracana sunsp africana) en de cultivar Eleusine coracana subsp coracana. Beide zijn eenjarige grassen die gemiddeld 40-130 cm hoog worden. De bladeren zijn 20-50 cm lang en 6-10 mm breed, en nauwelijks te breken. Het wortelstelsel is al even stug, dat wil zeggen niet met de hand uit de grond te trekken.

De sterke wortels maken vingergierst tot een moeilijk te bewerken en te beheersen plant. Daarbij vormt de wilde plant geduchte concurrentie voor de geteelde soort. In sommige gebieden, zoals in Noord-Amerika is de vingergierst zelfs invasief, en wordt hij bestreden.

Wilde vingergierst groeit het best in gebieden met een gespreide regenval van gemiddeld 300 mm per jaar, tot op een hoogte van wel 2000 meter. Hij verdraagt geen droogte in het groeiseizoen, maar is zowel bestand tegen kou als warmte. De geteelde vorm vraagt aanzienlijk meer water, tussen 500 en 1000 mm per jaar. Het is een productief gewas. Soms zijn twee oogsten mogelijk. De opbrengst kan 600 tot wel 5.000 kilogram per hectare bedragen. Vingergierst is zeer bewerkelijk, het wordt veelal met de hand geoogst.

Het enig eetbare gedeelte zijn de zaadjes, die zich bevinden in de vingervormige uitlopers van het handvormige zaadhoofd.

Practische zaken

Aankoop en verkrijgbaarheid

Culinair gebruik en bereiding

In Indonesië wordt deze gierst als groente gegeten, in veel andere landen wordt het gemalen en tot pap gemaakt, zoals in Oeganda, geserveerd met suiker of bananensap. Het wordt ook tot meel vermalen om er brood van te bakken. Ook de jonge spruiten worden gegeten. Deze zijn zeer voedzaam en licht verteerbaar, en daardoor zeer geschikt als voeding voor kinderen en ouderen.

De kwaliteit van vingergierst voor het maken van bier is onmiskenbaar. Na gerst is gierst daarvoor het meest geschikt. In India wordt de gierst ook gepoft.

Houdbaarheid (bewaaradvies)

Gierstzaden zijn is goed houdbaar. Doordat de zaadjes zo klein zijn, drogen ze snel en volledig. Dat maakt gierst een uitgelezen gewas in gebieden waar een gewas als maïs snel aan bederf onderhevig is. In sommige landen wordt het gebruikt als een belangrijke reserve voor als andere zaden verloren gaan.

Lange tijd circuleerde de theorie dat de soort in India gedomesticeerd zou zijn, en in oostelijk Afrika geïntroduceerd, en vandaar in West-Afrika terecht gekomen. Just the other way around. Een belangrijke aanwijzing voor deze theorie is het voorkomen van de wilde vingergierst in India, en de vondst van vingergierstfossielen die gedateerd werden op 1800 voor Christus. In 1976 publiceerden Khidir W Hilu en J.M.J. de Wet hun bevinding dat de genoemde archeologische vondsten uit Mysore geen Eleusine-plant betrof, daarmee de India-theorie ontkrachtend.

Alles wijst er thans op dat de origine de oostelijke Soedan is, meer in het bijzonder de hooglanden van Ethiopë en Oeganda. De Eluisine coracana subsp africana zou daarbij de wilde vingergierst zijn, en gedomesticeerde vingergierst uit dit gedeelte van Afrika toont daar grote verwantschap mee. Vermoedelijk is de vingergierst al veel eerder, zo'n 1.000 jaar voor Christus, over de Indische Oceaan in Zuidoost-Azië terecht gekomen, en is vooral in India 'warm ontvangen'.

De Egyptenaren waren er wellicht mee bekend, maar verbouwden het niet, vermoedelijk omdat de Nijl aan het einde van de zomer buiten zijn oevers trad, en er pas daarna geplant kon worden. Daarom verkoos men tarwe en boekweit. De verspreiding in westelijke richting eindigde in Nigeria, om een soortgelijke reden, men verbouwde daar een andere gierst, de fonio.

Het zou tot het begin van de jaartelling duren voor Europa er kennis mee maakte. Daar heeft men nieuwe soorten ontwikkeld, waaronder dwerg-variëteiten.

Het is zowel in oostelijk en zuidelijk Afrika als in India een belangrijk gewas voor eigen gebruik in kleinschalige landbouwsystemen. In Kenia wordt het gebruikt voor het maken van voedsel zoals ugali, een dunne stijve pap, en busaa, een lokaal brouwsel.

Ragi, zoals de vingergierst in India wordt genoemd, is daar een typisch droogte-gewas, een robuust gewas dat bovendien resistent is tegen veel ziekten en plagen. Het groeit er in de Himalaya en in zuidelijk India, in Karnataka, Tamil nandu en Andhra Pradesh. Soms wordt de vingergierst in wisselteelt met rijst verbouwd, zij vullen elkaar uitstekend aan, de vingergierst wordt er in augustus geoogst, wanneer de rijst geplant moet worden.

De vingergierst groeit in gematigd warme, tropische en subtropische gebieden van Afrika tot Japan en ook in Australië. De wereld-jaarproductie bedraagt 4,5 miljoen ton, waarvan circa de helft in Afrika geproduceerd wordt.

Taalkundige aspecten, etymologie

In de Afrikaanse talen heeft vingergierst uiteenlopende benamingen, zoals ogras in het Zuid-Afrikaans , uphoko in het Zulu en wimbi in het Swahili.

Benamingen in diverse talen

Het omschakelen van tarwe- en rijstteelt naar gierstteelt draagt bij aan de CO₂-reductie. De natte rijstbouw zorgt voor de uitstoot van methaan, terwijl tarwe voedingsrijke grond vergt en gevoelig is voor ziekten. Gierst is het minst gevoelig voor droogte, vraagt het minst van de bodem en is weinig gevoelig voor ziekten, en plagen.

Voor alle giersten, dus ook voor vingergierst, geldt dat door kieming een sterke toename plaats vindt van de voedingswaarde, bijvoorbeeld een aanzienlijk hoger Saponinegehalte.

Samenstelling per 95 gram rauw product (niet herrekend naar 100 gram)