top
Aspergillus oryzae
Eencellige, schimmel
Aspergillus oryzae
Aspergilli en aspergillus culturen
Aspergillus oyzae

Aspergillus oryzae

De Aspergillus oryzae is een schimmel uit een geslacht met meer dan 100 schimmelsoorten in het koninkrijk van de Fungi. Het is de nationale fungus van Japan, en hij wordt daarom veelal naar de Japanse benaming kōji-kin 麹菌, kortweg koji genoemd.

Aspergillus-soorten zijn aeroob en komen dus voor in zuurstofrijke milieus, bijna alle. Ze groeien op het oppervlak van het substraat, zoals mooi te zien is in de video van Ben Wolfe, waarop de schimmel zich ontwikkelt op het oppervlak van de rijstkorrels.

De aspergillus-schimmels behoren tot de commercieel belangrijkste schimmels. Behalve deze Aspergillus oryzae is de bekendste de Aspergillus niger, verantwoordelijk voor een jaarlijkse productie van meer dan 4,5 miljoen ton citroenzuur.

De Aspergillus oryzae speelt een belangrijke rol in de bereiding van de Chinese jiǔ qū, de Japanse kōji en de Koreaanse nurukgyun. Dat zijn de drie keukens waar deze schimmelcultuur al minstens 2.000 jaar wordt gebruikt om granen en groenten te fermenteren.

Het is al duizenden jaren het geheim achter sojaproducten zoals jiàng en dòuchǐ, de traditionele Chinese sojabonenpasta's en de Koreaanse jangs, meju's en specialiteiten als kimchi, ook Koreaans.

De geschiedenis van de schimmel

De fermentatie met de Aspergillus oryzae wordt voor het eerst genoemd in de Riten van Zhou, een Confuciaanse klassieker uit de Zhou dynastie, in de 3e eeuw voor Christus.

De techniek van het maken van koji is - en daarmee de schimmel - in de derde eeuw na Christus vanuit China naar Japan gekomen. In de veertiende eeuw beschikte men in Japan over de techniek om 'koji-zaad' - tane koji - te maken, de gedroogde schimmelsporen waarmee de rijst besprenkeld werd. In de vroege Muromachi periode (1336-1573) stelde de jinnin, die in de schrijnen werkten, vrij van belastingen op het maken van koji. Zij vormden een unie in Kyōto, de kōji-za genaamd, die de productie en de verkoop van koji monopoliseerde. Nog altijd kent Japan slechts een tiental koji-bedrijven.

De eerste beschrijving van de schimmel, geïsoleerd uit koji, dateert van 1876 en is van de hand van H. Ahlburg. Hij noemde de schimmel Eurotium oryzae, een naam die naderhand door F. Cohn is veranderd in de huidige. Sedert de ontdekking van de schimmel door Ahlburg is het aantal verschillende kōji-kin-sporen opgelopen tot 3.500.

Taalkundige aspecten, etymologie

De geslachtsnaam Aspergillus is een verwijzing naar de wijwaterkwast (Latijn: aspergillum). De soortnaam is ontleend aan het Latijnse woord voor rijst, oryza, waaruit de schimmel voor het eerst geïsoleerd werd.

Bronvermelding update oktober 2023

Asperigillus oryzae | Wikipedia (EN) Aspergillus | C. A. Batt, 2014 Encyclopedia of food microbiology, Academic press Elsevier ISBN 978-0-12-384730-0 Koji | The Tokyo foundation Jiuqu | Wikipedia (EN)