Het brood stamt uit de Middeleeuwen toen Driekoningenavond - 5 januari - (nog) uitbundig werd gevierd, als ware het carnaval. Het was het feest van de narren- of bonenkoning. Met het nieuwe jaar werden broden gebakken waarin bonen verstopt waren. Wie de boon trok, werd koning van het feest en benoemde zijn koninklijk gevolg. Tezamen speelden zij het koningsspel, dat bovenal een drinkfeest was.

De traditie heeft niet heel lang stand gehouden, en werd opgevolgd door de konings- of trekbrief. Deze trekbrief was een rijk gedecoreerd prent (houtsnede) met afbeelkdingen van de drie wijzen, het onderwerp tenslotte van Driekoningen. In Nederland hebben deze trekbrieven tot het begin van de negentiende eeuw stand gehouden, in Vlaanderen nog ruim een eeuw langer.

De Nederlandse manier van vieren, heeft veel weg van het Romeinse Saturnalia, het narrenfeest, dat model heeft gestaan voor de vieringen van Driekoningen in heel Europa.

Op 17 december begon het Romeinse Saturnalia, een meerdaags narrenfeest of carnaval. De Romeinen noemden Saturnalia ook wel feriae servorum, vrije dagen voor de slaven. Tijdens dit carnaval werd brood gebakken waarin een munt werd verstopt. Wie de munt trok, werd de koning van het feest en werd met alle égards behandeld en bediend, zelfs wanneer hij slaaf was. In de meer primitieve Saturnalia zou het adagio gelden dat de koning van het carnaval aan het einde van het feest geofferd werd. Het verhaal van de soldaat die geofferd werd, bekend als het martelaarschap van Dasius (in het jaar 303), was een uitzondering, en de vraag is zelfs of het wel een menselijk offer was. Of er überhaupt sprake is geweest van menselijke offers, daar maar één enkele bron (Acti dasii) daar gewag van doet.

De gewoonte om een boon in het driekoningenbrood te verstoppen is geen novum, de Grieken kenden het principe al van een munt die het lot bepaalde. Nog altijd is een munt verstopt in het Griekse nieuwjaarsbrood vasilopita. In Frankrijk kent men een soortgelijk brood, de galette des rois geheten. Ook daarin verstopte men de boon, althans tot in 1870 de boon - onder grote druk van de katholieke kerk - vervangen werd door een porceleinen beeltenis van Jezus.

Een soortgelijke ontwikkeling maakte de Nederlandse 'boon' door. In Amsterdam, niet de meest carnavelske stad van Nederland hield het bonenbrood het langst stand, zij het dat aan het trekken van de boon niet het koningsschap was verbonden maar het geven van een rondje.

In de Middeleeuwen was Driekoningen een veel belangrijker gebeurtenis dan Kerstmis, zowel in de liturgie als thuis. Driekoningen vond plaats op 6 januari (in de bijbel is er geen datum aan verbonden). In andere landen wordt Driekoningen veelal op de eerste zondag na Nieuwjaar gevierd. In ons land dus dertien dagen na Kerstnacht, de avond voor Kertmis, de avond ook van de Kerst-mis. In katholiek Nederland zette men deze periode luister bij door dertien kaarsjes te branden, en iedere avond tot Driekoningen te vieren met drank. In afgezwakte vorm gebeurt dat nog altijd in de zuidelijke provincies.

Het Driekoningenbrood, behoort een zoet brood te zijn, waarin de hoofdrol is weggelegd voor amandelspijs, gemaakt van amandelen en eieren (eigeel). Het brood werd diametraal ingesneden (geknipt, zoals met knipbrood), zodat het met het bakken een kroonvorm kreeg. In vergelijking met de kerststol is het driekoningenbrood een tamelijk eenvoudig brood.