Zoals de naam doet vermoeden, zijn pepernoten verwant aan peperkoek. Van origine is de smaak vrij hartig, veel minder zoet als in de huidige receptuur. Hetzelfde geldt trpuwens ook voor de brosse kruidnootjes. Wie ze beide heeft geproefd, weet dat ze onvergelijkbaar zijn, kruidnootjes en pepernoten, niet alleen qua textuur, ook qua smaak.

Het bakken van 'echte' pepernoten kent een lange traditie. Pepernoten werden van origine gebakken door de bakkers van het koekbakkersgilde, dat het monopolie had op het bakken van peper- of kruidkoek. Kennelijk was het bakken van pepernoten een profijtelijke bezigheid, want volgens het zeer lezenswaardige artikel van het bakkerijmuseum vochten de bakkers ware pepernotenoorlogen uit om het recht het strooigoed te mogen bakken. Dit speelde in de eerste helft van de zeventiende eeuw.

Een echte, dat wil zeggen zestiende- of zeventiende eeuwse pepernoot zou gemaakt zijn met staartpeper - vermoedelijk van Afrkaanse bodem, ook wel (Afrikaanse) cubeb- of ashantipeper genoemd. Peperkoek was in die tijd "eene soort van koek, uit meel met honing, suiker of stroop gemengd gebakken, waardoor gestooten peper en andere kruiderijen is gedaan". Dat staat vast. Over de betekenis van 'noot' gaan verschillende verhalen, maar het is duidelijk dat het niets met een vormverwantschap van doen heeft, en ook niet met de overeenkomst 'met handjes tegelijk' te eten. Geenszins. Het verkleinwoord van noot is neutje, in het Duits nössel, duidend op een klein formaat. Reden waarom een klein borreltje neutje wordt genoemd. De letterlijke betekenis is dan ook 'een brokje peperkoek', en dat is precies wat het is. De Duitse Pfeffernüsse zijn overigens meer verwant met brosse kruidnoten dan met de taai-brokkelige pepernoot.

Naast de term pepernoot is er de minder bekende term peperbol. Je vindt deze in Belgë in de vorm van de Kortrijkse peperbollen. Maar ook in ons land is het woord peperbol gangbaar. In Zeeland worden deze sterk naar anijs smakende bollen vooral met Sinterklaas verkocht.

Strooigoed

De Kortrijkse peperbollen, de Zeeuwse peperbollen en de Hollandse pepernoten hebben met elkaar gemeen dat ze gestrooid worden. Strooigoed. Een fenomeen dat in ons land berust op een Germaanse traditie. In Kortrijk is dat niet het geval, zelfs is daar geen sprake van een traditie maar van een sinds kort ingevoerd gebruik. Strooigoed was in Germaanse tijden graan, dat symbool stond voor kiemkracht, en werd gestrooid op een pasgeboren baby. Een gebruik dat we ook kennen van het strooien van rijst bij huwelijken.

Recept van de echte pepernoot

Het meest authentieke pepernotenrecept is dat uit 1777, opgenomen in De nieuwe, welervarene Utrechtsche keukenmeid. Hierin worden cubebpeper en heel fijn gesnipperde sukadeschil gebruikt. Beide ingrediënten zie je nauwelijks meer in de hedendaagse sowieso al schaarse recepten van pepernoten. Je vindt het recept hier.

 

#recept traditionele pepernoten 

 

#peperkoek