Oryza en Zizania zijn nauw verwant maar behoren tot twee verschillende onderstammen. De term 'wilde rijst' is in dit verband nogal onhandig.In Noord-Amerika is de benaming ingeburgerd, waar elders onder 'wilde rijst' Oryza rufipogon wordt verstaan ¹⁰⁾. We moeten het er mee doen.

De Zizania komen voor in moerassige gebieden en aan de oevers van langzaam stromende rivieren en kleine meren van de gematigde graslanden. Van de vier soorten die bekend zijn, komen er drie uit Noord-Amerika:

• de eenjarige Zizania palustris, noordelijke wilde rijst,
• de eveneens eenjarige Zizania aquatica, zuidelijke wilde rijst of bunchgrass, en
• Zizania texana, Texaanse wilde rijst .

Eén soort komt oorspronkelijk uit Azië, Zizania latifolia, Mantsoerije wilde rijst, uit China.

De beide eenjarige soorten worden als gewas geoogst, op beperkte schaal vanuit wilde populaties, en op grotere schaal vanuit 'paddies', bassins met stilstaand water, die worden drooggelegd worden wanneer het tijd is om te oogsten, in de regel mechanisch met een aangepaste landbouwmaaidorser. Wilde rijst staat in culinair opzicht hoog in aanzien.

Aan elk van deze 'wilde rijst' soorten besteden we een afzonderlijke artikel, naast een artikel over commercieel geteelde wilde rijst en waterbamboe, een product dat in Azi¨ heel geliefd, alleen daar verbouwd wordt. In de Verenigde Staten in Californië en Minnesota wordt wilde rijst verbouwd in paddies, net als in China, Taiwan en Japan. In Canada wordt wilde rijst het meestal geoogst uit natuurlijke wateren door de grootste producent op dit gebied, Saskatchewan. Daarnaast wordt wilde rijst geproduceerd in Hongarije (Szarvas) en Australië.

Geen afzonderlijk artiukel voor de Zizania texana, de Texaanse wilde rijst, een plant die met uitsterven bedreigd wordt door verlies van geschikte habitat in zijn beperkte verspreidingsgebied en door vervuiling. Het stuifmeel van deze plant kan zich slechts zo'n dertig centimeter van de moederplant verplaatsen. Datr maakt de plkant zeer kwetsbaar. Als het stuifmeel niet binnen die afstand op een ontvankelijke vrouwelijke bloem landt, worden er geen zaden geproduceerd.

Practische zaken

Aankoop en verkrijgbaarheid

Culinair gebruik en bereiding

Was de rijst eerst grondig. Doe de rijst in een zware pan met water (1:3) en wat zout. Breng aan de kook. Laat afgedekt pruttelen tot de rijst zacht maar niet papperig is. Haal het deksel eraf en roer de rijst met een vork los. Laat de rijst 10 minuten rusten (van het vuur af) of nog 5 minuien zacht door garen (op het vuur). Giet eventueel nog aanwezig kookvocht af.

Wil je een indruk krijgen van de typen wilde rijst, is deze site heel leerzaam.

Net als bij gewone rijst is het verstandig om gebruik te maken van de rjst-water-ratio, kortweg hoeveel water je op hoeveel rijst gebruikt. Regulier is die ratio 1:3, in een rijstkoker 1:2.

De kooktijd bedraagt 45-50 miniuten voor donkere wilde rijst, 20 mionuten voor lichtgekleurde wilde rijst. Na het koken laat je de rijst 10 minutenrusten. Je kunt de kooktijd iets verkorten door de rijst een nachtje in water te laten weken. Gebruik je een snelkookpan, breng de water-rijst-ratio naar omlaag tot 1:1,33 (een op een-een-derde), de kooktijd naar 20 minuten. Ook nu de rijst 10 minmuten laten risten voor opdienen.

Het plantengeslacht Zizania is Inheems in Noord-Amerika (Alabama, Alberta, Amoer, Arizona, Arkansas, Californië, Colorado, Connecticut, Delaware, district of Columbia, Florida, Georgia, Idaho, Illinois, Indiana, Kansas, Kentucky, Louisiana, Maine, Maryland, Massachusetts, Mexico Northwest, Michigan, Minnesota, Mississippi, Missouri, Montana, Nebraska, New Brunswick, New Hampshire, New Jersey, New York, Newfoundland, North Carolina, North Dakota, Ohio, Oregon, Pennsylvania, South Carolina, South Dakota, Tennessee, Texas, Vermont, Virginia, Washington, West Virginia en Wisconsin), Canada, India (Assam), China, Japan, Korea, Mantsjoerije, Mongolië, Myanmar, en Taiwan. ⁷⁾

Is geïntroduceerd in de Baltische Staten, Wit-Rusland, Maleisië en Indonesië (Java en Borneo/Sarawak) Borneo, delen van Europees Rusland, Duitsland, Groot-Brittannië, Hawaii, Ierland, Kazachstan, Nieuw-Zeeland delen van de Kaukasus, Oekraïne en Vietnam. ⁷⁾

Wilde rijst heeft een speciale betekenis voor de Indianen, maar ook als waardevolle voedselbron en broedplaats voor watervogels.

Taalkundige aspecten, etymologie

Nomenclatuur

Het geslacht Zizania werd voor het eerst geclassificeerd door Linnaeus in Species Plantarum 2: 991. 1753 aan de hand van de beschrijving die hem was toegestuurd door de Leidse botanicus Gronovius. Deze beschreef een plant die door John Clayton in 1739 in Virginia was verzameld. Linnaeus noemde deze Zizania aquatica.

De geslachtsnaam Zizania is afgeleid van het Griekse woord “zizanion”, een oude naam voor het zaad van een gitig (on)kruid dat gewoonlijk tussen tarwegewassen groeide, een tarra, dolik of zizania (onkruid), met de botanische naam Lolium temulentum, dolle tarwe of hondsdravik, een raaigras. Dit onkruid staat beschreven in de gelijkenis van de tarra's in het Evangelie van Matteüs, en in Shakespeare's King Lear, waarin het darnel wordt genoemd.

De Griekse term zizania kennen we ook uit het Frans, met dezelfde betekenis 'onkruid', vergelijk het gezegde 'semer la zizanie', onkruid zaaien in de betekenis van tweespalt zaaien.

Populaire benaming

Nu komen we bij het lastigste gedeelte, de populaire benaming, die we bij gebrek aan beter als leenwoord uit het Amerikaanse Engels hebben genomen: wilde rijst. Lastig, want niet alleen onjuist, ook verwarrend.