top
Uzazi
Zanthoxylum Gilletii
Uzazi
 
UZAZI-TAK MET VRUCHTEN | ZANTHOXYLUM GILLETII  © 2008

Uzazi

Zanthoxylum gilletii

In Afrika groeit een tiental geelhout- of knobbelbomen, waaronder de Zanthoxylum gilletii of tessmannii, één van de weinige knobbelbomen op het Afrikaanse continent is waarvan de besjes als specerij gebruikt worden.

De besjes lijken veel op de besjes van de Aziatische geelhoutbomen, zoals szechuanpeper. Ze zijn vrij klein en smaken iets bitterder, maar zijn minstens zo scherp, net als de plant.

De uzazi is een zeer doornige plant, die soms maar een meter of vier hoog, maar wel 40 meter hoog wordt. Het is een snelle groeier. Als volgroeide boom - ook bekend onder naam Afrikaanse satijnboom - heeft hij een open kroon op een ranke, ovale stam. De eerste 15 à 20 meter heeft de boom in de regel geen vertakkingen. De stam is net als de takken bedekt met grove, verhoute doornen. Dat is karakteristiek voor het Zanthoxylumgeslacht.

De uzazi heeft geveerde bladeren die uit wel vijftig blaadjes kunnen bestaan. De bladeren hebben doornen, in het hart van het blad geplaatst. Deze zijn verhout en daardoor zeer venijnig. Pas vanaf het tiende jaar bloeit de plant. De bomen zijn mannelijk of vrouwelijk, beide zijn nodig voor zaadvorming.

De bloemen zijn crème-kleurig tot geel, en groeien met 20-30 tegelijk aan trosjes. De besjes zijn 3,5 tot 6 mm groot en bevatten één, zwart zaadje. Ze kleuren rood wanneer ze rijp zijn. Doordat de besjes zo klein zijn en het zaadje relatief groot, valt het zaadje er meestal niet uit wanneer het besje opensplijt.

De besjes zijn vrij scherp, scherper dan szechuan, en bevatten net als alle szechuan-pepers de scherpe stof (alkaloïde) sanshol. Omdat de zaadjes vrij vast in het pericarp zitten, koop je de peper mét zaadjes, die zowel voor extra scherpte als voor enige bitterheid zorgen. In Nigeria gebruikt men mestal maar enkele besjes tegelijk in een gerecht.

slotregel

Oorsprong en verspreiding

De uzazi komt alleen in vochtig, tropisch Afrika voor, in een gebied dat zich uit strekt van Guinea tot Kenia, Angola, Zambia, Zimbabwe en Mosambique.

De uzazi groeit in vochtige bossen en regenwouden, maar ook op savannes, tot op een hoogte van 2.400 meter. Het hout van de boom is geliefd als hout voor het maken van meubels. Traditionele genezers in Kameroen en Congo gebruiken extracten van de bast van de uzazi en die van de olon (Zanthoxylum heitzii) als middel tegen malaria.

In sommige regio's staat de uzazi onder druk (IUCN: Least concern), omdat deze gekapt voor het hout, zowel om het als zodanig te gebruiken en voor de productie van houtskool. Ook is de oogst van de bast in sommige regio's dermate intensief (omdat de boom er weinig voor komt), dat de populatie terug loopt. In Kenia daarentegen is men succesvol met nieuwe aanplant, en is de populatie daardoor vrij stabiel.

Taalkundige aspecten, etymologie

De naam uzazi is afgeleid van het Igbo. Uzazi betekent 'zaadje'. Veel bronnen ook wetenschappelijke, hebben moeite met het onderscheiden van de woorden 'uzazi' en 'uziza'. De laatste wordt gebruikt voor de bladeren van de Ashantipeper, die onder meer in Uziza-soep gebruikt worden.

De geslachtnaam is afgeleid van de Griekse woorden xanthos, dat 'geel' en xylon, dat 'hout' betekent. De reden daarvoor is de gele kleur van het hout en de binnenkant van de dikke bast. In sommige regio's worden de wortels als kleurstof gebruikt.

Vertaling uzazi

engels
african satinwood
frans
 
italiaans
 
spaans
 
duits
 
arabisch
 
turks
 
hindi (india)
 
indonesisch
 
vietnamees
 
japans
 
chinees
 
 

Gezondheidsaspecten

Voedingswaarde, gezondheidsrisico's

Samenstelling per 100 gram rauw product

99
kcal
(414,5 kJoule)
4,6
gram
eiwitten
18
gram
koolhydraten
1
gram
vet
Vitaminen
3
mg
vitamine B1
(272,7% ADH)
14,7
mg
vitamine C
(18,4% ADH)
mineralen
383
mg
calcium
2,9
mg
ijzer
107
mg
fosfor

Bronvermelding update juni 2020

African satinwoon | IUCN Red List 2020-1 Zanthoxylum gilletii | GBIF published Taxon 23:363 1975 Harvesting stem bark of zanthoxylum gilletii | Malan, Djah & Neuba, Rodelec & Kouakou, Kouakou. (2015). Medicinal plants and traditional healing practices in ehotile people, around the aby lagoon (eastern littoral of Côte d'Ivoire). Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 11. 21. 10.1186/s13002-015-0004-8 African Trees Kill Both Malaria Mosquitoes and the Parasite | Science daily, Jan 2017, University of Oslo Natural products from Zanthoxylum heitzii with potent activity against the malaria parasite | Ch.D. Goddman e.a. Malari Journal 2016 doi.org/10.1186/s12936-016-1533 Biomed central Knobwood, Mjafari, Songow'o | Slow food foundation for biodiversity Kenya Ark of Taste Zanthoxylum capense | PlantzAfrica, Sanbi African National Biodiversity Institute Zanthoxylum chalybeum, mjafari | Prota Zanthoxylum gilletii | Useful tropical plants Zanthoxylum gilletii | Wikipedia (EN/DU) Zanthoxylum gilletii | Plantlist, a working list of all plant species Zanthoxylum tessmannii | An introduction to the trees from the northern of the republic Congo Zanthoxylum gilletii | D. Louppe, Plant Resources of Tropical Africa Prota 2008 ISBN 978-90-5782-209-4