ETHERISCHE OLIE
Natuurlijk heeft etherische olie een doel voor de plant, hetzij als verdedigingsmechanisme, hetzij als lokmiddel. Sommige planten gebruiken etherische olie met een veel breder doel dan zich tegen hun belagers te beschermen, zoals door wanneer ze belaagd worden door herbivoren (planteneters) zij de natuurlijke vijanden van de herbivoor naar zich toe lokken, en door naburige planten met hun defensie te helpen.
Dat werkt globaal als volgt. Wanneer het blad beschadigd wordt, geeft de plant zijn vluchtige stoffen af. Welke dat zijn, is mede afhankelijk van de plantensoort en de aard van de beschadiging. Bovendien zorgen ze ervoor dat ze de informatie communiceren met de natuurlijke vijanden van de belager, die daaruit kunnen op maken waar zich hun prooi bevindt. Voorbeelden hiervan zijn de appel en de limaboon.
Bovendien communiceren sommige planten met planten van hetzelfde soort door signalen af te geven door middel van semio-chemaciliën.
Om snel te kunnen reageren, slaan planten etherische olie op in talloze oliecellen of klierharen (trichomen). Een alert en zeer efficient systeem. Een kleine hoeveelheid etherische olie volstaat, meestal 1% of minder van het gewicht van de plant. Enkele specerijen scoren hoger, zoals nootmuskaat en kruidnagel met 10%.
Een pure etherische olie bestaat uit koolwaterstof danwel geoxygeneerde verbindingen. Het eerste type bestaat uit terrpenen, monoterpenen, sesquiterpenen en/of diterpenen, het tweede type uit afgeleiden, esters, alcoholen, aldehyden, ketonen, phenolen en/of oxiden.
Hoe herken je aan de naam of je te maken hebt met een ester of een alcohol, een keton of een terpenteen ? Tot op zekere hoogte aan de uitgang van het woord, de laatste lettergreep of lettergrepen:
- alcoholen: ~ ol
- aldehyden: ~al
- esters: acetaat
- ketonen: ~on
- oxiden: ~ol
- phenolen: ~ol
- terpenen: ~een
Etherische olie wordt merendeels gewonnen door middel van destillatie, stoomdestillatie of droge destillatie, en door persing. Door de kleine hoeveelheden zijn grote hoeveelheden plantaardig materiaal nodig om olie uit te winnen. Dat verklaart het soms enorme prijsverschil. Olie uit restproducten is per definitie goedkoper (sinaasappelolie uit sinaasappelschillen bijvoorbeeld), dan olie waarvoor planten specifieke geteeld moeten worden, zoals rozenolie.
Op dit ogenblik zijn er ruim 123.000 etherische oliën beschreven, te herleiden tot een negentigtal plantenfamilies.
Geschiedenis en achtergrond van de etherische olie
Misschien was dat wel in de tijd van de grotschilderingen in Lascaux, in de Franse Dordogne. Vast staat dat de Egyptenaren 4.500 voor Christus aromatische oliën gebruikten. Hun 'kyphi' was wellicht het eerste mengsel van etherische oliën ooit dat gebruikt werd als parfum, wierook en/of medicijn.
Van iets later datum (rond 3000 voor Christus) is gebruik van etherische oliën in India, zoals beschreven in het beroemde medisch handboek de Ayur veda, en nog weer enekel euuwen later in China, tijdens de heerschappij van de Gel keizer, Huang Ti. Ook hij beschrijft het gebruik van verscheidene aromatische mengsels als medicijn.
Zowel de Grieken als Romeinen beschikten over veel kennis van planten en plantaardige oliën, onder andere opgedaan tijdens reizen naar het Indisch subcontinent onder Alexander de Grote. De uitvinding van de destillatietechniek staat op conto van Ali-Ibn Sana, die leefde van 980 to 1037. Hij beschreef op grond van zijn ervaringen van meer dan 800 planten hun effect op het menselijk lichaam
Voor de verdere verspreiding van kennis en technieken moeten we een fikse sprong in de tijd maken naar de Middeleeuwse kruisvaarders, die deze mee namen van hun veldtochten naar het Midden-oosten.
Vrijwel alle etherische olieën zijn vernoemd naar de plant waaruit ze gewonnen zijn, zoals bergamotolie van de bergamot.
Etherische olie valt in Nederland onder de generieke Warenwet. Er is geen specifieke wetgeving. Behalve voor voedsel als smaak- of geurstof of conserveeermiddel worden etherische oliën als geneesmiddel, als geurstof voor cosmetica, wasmiddelen, luchtverfrissers, kaarsen, zelfs als afbijtmiddel gebruikt.
Taalkundige aspecten, etymologie
Het woord etherisch is afgeleid van het Griekse 'aither', dat letterlijk 'lucht van de hemel' betekent en duidt op de onderste laag van onze kosmos. De internationale term is 'volatile organic compound', afgekort tot VOC.
