Het is een vertrouwd beeld, dat van intensief bevloeide terrassen in heuvelachtig gebied die met behulp van waterbuffels geploegd worden en waarin het planten en oogsten gebeurt met de voeten in het water. Toch is dat maar één manier van rijstbouw, hoewel de meest verbreide op het Aziatisch continent. De techniek is als volgt. Nadat de akkers geploegd en bemest zijn, worden ze geëgd, gladgetrokken, zodat alle planten dezelfde groeiomstandigheden krijgen wanneer de akker later onder water wordt gezet. De zaailingen worden 30-50 dagen in een afzonderlijk bassin voorgetrokken. De akker wordt bevloeid voordat de zaailingen worden geplant. Gedurende de groei van de rijst, die afhankelijk van het soort 6 maanden of korter duurt, wordt de akker nat gehouden, tot de oogst begint.

In veel Aziatische landen is de teelt nog kleinschalig, op kleine boerenbedrijfjes, of zoals in Indonesië op moeilijk begaanbare, vaak ook kleine percelen in terrasbouw. dat bemoeilijkt de mechanisatie, waarvoor de boeren vaak ook niet de middelen hebben.

Heel anders gaat het in de Verenigde Staten en Europa toe, waar de teelt in grote lijnen de volgende stappen doorloopt. Van inzaaien tot oogsten duurt tussen 100 en 160 dagen of meer, afhankelijk van de rijstvariëteit. De meeste variëteiten doen er vanaf zaailing 60-65 dagen over om oogstrijp te worden, waarbij het verschil in duur zit in de eerste, vegetatieve fase, die voor snelgroeiende variëteiten 35-55 bedraagt en voor langzaam groeiende variëteiten 75-95 dagen.

Het grote verschil tussen rijstbouw en de teelt van grassen als gierst of tarwe is de waterbehoefte van de rijstplant. Er worden drie typen onderscheiden naar waterbehoefte, het zogenaamde sawah-type, 'droge' rijst en een tussenvorm die 'aerobic' wordt genoemd. Welke methode wordt gebruikt is onder meer afhankelijk van de beschikbaarheid van water, de kosten van arbeid en de omgevingsfactoren (terreingesteldheid, klimaat).

Om met minder water te kunnen volstaan, zou zowel de praktijk van de kweekbassins aangepast moeten worden als die van de permanent natte rijstvelden. Een mogelijkheid is, de rijst rechtstreeks op de akker te zaaien en deze vervolgens maar matig te bevloeien, een systeem dat in toenemende mate in Thailand wordt toegepast, om het hoofd te kunnen bieden aan jaren achtereen van droogte en gebrek aan water voor de landbouw. Minder water houdt idealiter in dat de plant voldoende water krijgt, maar de groei van onkruid als gegeven wordt geaccepteerd. Het vergt voortdurende onkruidbestrijding, maar - zeker wanneer die gemechaniseerd kan worden - per saldo minder arbeid, minder water en minstens zo belangrijk minder bestrijdingsmiddelen.

Afhankelijk van de omstandigheden zijn met de verbouw van rijst 25 tot 275 mensdagen per hectare gemoeid. De prikkel voor boeren om efficienter, met minder water, bestrijdingsmiddelen en mest te werken, is in beginsel alleen dan aanwezig waar schaarste is, denk aan de beschikbaarheid van water en electriciteit en mogelijkheden tot schaalvergroting, maar ook schaarste aan arbeid. Deze laatste speelt daar waar de beloning voor de landarbeid achter blijft, maar sowieso wanneer er andere perspectieven zijn, en waar jongeren een opleiding volgen buiten de landbouw en niet voor opvolging zorgen, een wereldwijd probleem. Een voorbeeld hiervan zijn boeren die er voor kiezen om te gaan werken bij de aanleg van een dam voor de realisatie van een nabij waterreservoir, en het boeren de rug toe keren. Voor veel boeren is de prikkel om water besparen in tijden dat er voldoende water is, er trouwens niet. In India is het bijvoorbeeld gebruikelijk om water niet per kubieke meter af te rekenen, maar per keer dat water wordt afgenomen. Anderzijds is in Thailand nu al jaren achtereen het advies om later te planten, of een seizoen zelfs over te slaan omdat van overheidswege geen water voor de landbouw beschikbaar is. De boeren dienen er hun eigen reservoirs aan te leggen, wat hun houding ten opzichte van waterverbruik natuurlijk sterk verandert.

 

#inleiding  #duurzaamheid  #wisselteelt

 

#rijst  #rijstsoorten (overzicht) 

Met het oog op waterbeheersing, -besparing is in de 80'er jaren het Système de Riziculture Intensive (SRI) ontwikkeld. Dat is een waterbeheersingssysteem dat zich uitstrekt over alle fasen en aspecten van de rijstteelt. Aanvankelijk bedacht om land, arbeid en water beter te benutten in de geïrrigeerde rijstteelt van Madagascar.

Het uitgangspunt van het SRI is bewustwording: niet meer water te geven dan op een bepaald moment nodig, de grond gedurende het seizoen de gelegenheid geven te ademen door de grond te bewerken en tegelijkertijd het onkruid te wieden, het gewas meer zijn werk te laten doen en biologisch te telen. Universele oplossingen die in de praktijk ook elders blijken te werken. met als kanttekening, hoe geavanceerder het irrigatiesysteem, hoe groter de waterbesparing.

Rijstteelt is niet alleen kampioen voor wat betreft het verbruik van water, het vraagt ook veel energie, veel bestemd voor het rond- en oppompen van water. Door minder waterverbruik zal ook het energieverbuik dalen, een mes dat aan twee kanten snijdt.

Echt ingewikkeld wordt het pas wanneer ook de factor arbeid in ogenschouw wordt genomen, niet alleen de totale som van inspanningen, maar ook onderverdeeld naar de rol van man en vrouw. Binnen het hele systeem van de traditionele rijstbouw vervullen mannen en vrouwen traditioneel bepaalde rollen, die door de procesaanpassingen binnen het SRI blijken te verschuiven van de rol van vrouwen in het proces naar die van mannen. In tamil Nandu bijvoorbeeld nam het aantal mensdagen af van 275 naar 253 dagen, maar nam het aantal vrouwdagen boven-proportioneel af met 55.

De implementatie van SRI is nog in volle gang, en er er wordt veel ervaring opgedaan onder verschillende teeltomstandigheden. De waterbesparing blijkt, afhankelijk van die omstandigheden, te variëren tussen circa 10% en 65%. Er is roep naar nieuwe technieken, zoals het met behulp van laser uitvlakken van de akker. Niet iedere rijstvariëteit reageert even goed op de methodes, aerobische rijsttypes scoren over het algemeen het best. En een groot verschil blijft, dat onder de vochtigste, hooglandteelt de inzet van zwaardere precisie-machinerie nu eenmaal niet mogelijk is, en daar menskracht vooralsnog de dominante factor blijft.

Zeer lezenswaardig is de studie van Elizabeth van den Akker, waarop deze korte kenschets is gebaseerd.

Methaan

In een publicatie in Nature climate change stellen K.J. van Groenigen, Chr. van Kessel en B.A. Hungate dat de aanpak van de rijstteelt om nog een andere reden urgent is, namelijk omdat de rijstpaddies de grootste bron zijn van het broeikasgas-methaan (CH₄). De rijstvelden 'produceren', althans dat doen de micro-organismen in het water methaan, dat ze omzetten uiit de kooldioxide (CO₂) waarop ze leven. Dit methaangas is voor een goed begrip is een nog schadelijker broeikasgas dan CO₂.

Naarmate de atmosfeer meer CO₂ bevat, concluderen de onderzoekers, zullen de rijstvelden automatisch ook meer methaan produceren. Ze verwachten dat de rijstpaddies in de nabije toekomst twee maal zoveel methaan gaan produceren als nu al het geval is.

Om dat proces te beteugelen en de methaanproductie zelfs te reduceren zijn verschillende aanpakken tegelijk nodig, waaronder de reductie van de CO₂-uitstoot en het terugdringen van de hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer. Daarnaast door minder water in de rijstbouw te gebruiken, en andere meststoffen te gebruiken om ook de hoeveelheid micro-organismen terug te brengen.

De CO₂ in de atmosfeer wordt via photosynthese omgezet tot koolstof, die zich op dstapelt in de zaden, stengels en de wortels van de plant. Hoe minder daarvan in de bodem en in het water terecht komt, hoe minder er beschikbaar komt voor de methaan-producerende microben.

Maar wat is de meest geschikte rijstvariëteit en/of biedt genetische modificatie hier het antwoord ? Zo dat al het geval zou zijn, zijn bij het laatste veel kritische kanttekeningen te plaatsen, zoals het onbekende effect van GM (genetische modificatie) op bodemprocessen, waardoor het zo maar zou kunnen zijn dat de methaanproductie af neemt, maar er grotere hoeveelheden stikstof-kunstmest moeten worden ingezet. Met alle gevolgen voor de kwaliteit van het grondwater. Een domino-effect, aldus dr P. Bodelier van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), expert op het gebied van micro-organismen en microbi¨le gemeenschappen in wetlands.

Bio-brandstof

In veel landen wordt het kaf van de rijst op het land uitgestrooid als biologische kunstmest. Het rottingsproces is opnieuw oorzaak van veel methaangassen. In Thailand wordt op grote schaal geëxperimenteerd met het gebruik van het kaf als bio-brandstof, met een tweeledige bestemming. Primair wordt het kaf als brandstof voor het aandrijven van de rijstmolens imgezet, zodat die niet op fossiele brandstof hoeven te draaien. Het surplus wordt aan het electriciteitsnet geleverd, waardoor de molens als mini-energiecentrales opereren.

 

#inleiding  #wisselteelt