De lijst met Andesknollen is lang, net als de geschiedenis. Een tiental is zo belangrijk, dat ze de wereld hebben veroverd of op het punt staan de wereld te veroveren. Het meest prominent is zonder meer de aardappel, dankzij de Spanjaarden die juist deze knol in de 16^e eeuw naar Europa hebben gebracht.

Niet eens om de aardappel te eten, zoals ze de bewoners van de Andes zagen doen. Pas toen de Ieren door het mislukken van hun tarwe-oogst dreigden te verhongeren, kwamen de bevriende Spanjaarden met hun aardappel op de proppen. En met Ierland voorop begon de aardappel daarop zijn zegetocht, en zou de wereld blijvend veranderen. Het had ook de oca kunnen zijn, met de aardappel, de olluco en de mashua de drie belangrijkste knolgewassen van de puna, zoals hoogvlakte van de Andes wordt genoemd.

Veel gewassen uit de Andes krijgen ten onrechte het stempel "Inca". De ontstaansgeschiedenis van veel gewassen en zeker die van de knolgewassen voert ons echter veel verder terug in de tijd, dan het tijdperk van de Inca's, dat in de dertiende eeuw begon. Voor de vroegste consumptie van knolgewassen in de Andes moeten we niet 700 jaar maar 7.000 jaar terug, naar het moment dat in de Andes voor het eerst landbouw werd bedreven. Of eigenlijk nog verder terug in de tijd, want voordien al aten de bewoners de wilde knollen die hier groeiden, om ze uiteindelijk zelf te leren verbouwen.

In de Andes vind je knolgewassen die karakteristiek zijn voor de puna, zoals de hoogvlakte wordt genoemd, op 4.000 meter hoogte, en knolgewassen die ook in de lager gelegen, gematigder zone groeien, globaal tussen 1.000 en 5.000 meter hoogte. De boeren waren in staat en bereid om met hun producten bergop en bergafwaarts te pendelen, om er hun producten te verhandelen. De boeren uit lager gelegen gebieden namen hun producten mee naar de hoogvlakte om ze daar te drogen, een techniek die alleen op de hoogvlakte kan worden toegepast, in de zomerperiode.

Naast het enorme scala aan aardappelen, kent de Andes diverse inheemse knolgewassen, zoals de oca, de olluco en de mashua. Steeds meer van deze knollen worden ook buiten de eigen regio verhandeld, en een toenemend aantal soorten wordt inmiddels zelfs buiten Zuid-Amerika verbouwd. Niet alleen de aardappel, die met de ontdekkingsreizen van Columbus de wereld veroverde, maar ook excentrieken als de yacón, waarmee sinds enkele jaren ook in ons land wordt geëxperimenteerd.

We noemden al even het vriesdrogen. Wij kennen ze hier niet, de gevriesdroogde knollen of chuño. Aardappelen, oca's en olluco's die op eeuwenoude wijze in de buitenlucht gevriesdroogd worden in een procedé dat chuñificacion ('rimnpelen') betekent. het is een uitvinding van de Tiwanaku of Tiahuanaco, een beschaving die aan die van de Inca's vooraf ging.

Weinige er van zullen de wereld vanuit Zuid-Amerika bereizen. Er worden steeds meer variëteiten ontwikkeld die telers in staat stellen de knollen elders te verbouwen. Ook in ons land. Recent is de oproep aan telers om het experiment met de yacón aan te gaan. Yacón van eigen bodem is inmiddels verkrijgbaar. Andere soorten gingen deze nu nog excentrieke knol voor, zoals de oca.

In het WUR-rapport "Ten promising crops for Western and Northern Europe" uit 2014 staan twee Andesknollen, de oca (Oxalis tuberose), de mashua (Tropaeolum tuberosum), naast de Chines (Dioscorea batatas), drie knolgewassen liefst.

ACHIRA

De achira of Incapijlwortel is de rhizoom van de Canna edulis, een plant uit de gemberfamilie. Hij groeit tussen 600 en 2.400 meter hoogte, en wordt hoofdzakelijk voor het maken van zetmeel verbouwd. Ook in Vietnam, daar maakt men er noedels mee.

AHIPA

Deze verwant van de yacón is de wortel van een plant uit de bonenfamilie (Fabaceae) die vooral rauw wordt gegeten. Groeit van 1.550 tot 3.000 hoogte. De botanische naam is Pachyrhizus ahipa. .

ARRACACHA

De Arracacia xanthorrhiza is een plant die op circa dezelfde hoogten groeit als de ahipa. De wortel is niet erg goed houdbaar.

MACA

De stengelwortel van de Lepidium meyenii, een koolsoort, is erg veelzijdig. Wordt in hartiege en zoete bererdingen gebruikt. De plant groeit op hoogte, tussen 3.900 meter en 4.500 meter hog.

MASHUA

Eé van de bekende knollen is de mashua (Tropeaolum tuberosum), de knol van een plant die tussen 3.000 en 4.000 meter hoogte groeit. Net alsvan de aardapel, de oca en de olluco wordt avn de mashua chuñ gemaakt. het is één van de drie wortelknollen in het Tropeaolum-geslacht.

OCA

De oca (Oxalis tuberosa) is op de aardappel na de belangrijkste Andesknol. De chuñ die er van wordt gemaakt, wordt . . . genoemd. Oca's groeien op hoogte, tussen 3.000 en 4.000 meter.

OLLUCO

Ook de olluco kan inmiddels bogen op een grote populariteit buiten de Andes. Er is een groot aantal variëteiten in een groot aantal kleuren (en vormen). De olluco-chuñ heeft zelfs een eigen naam : llingli. Groeit op dezelfde hoogten als de oca.

YACÓN

De yacó is een relartieve nieuwkomer. Niet zo geliefd in de Andes (geweest) omdat hij weinig tot geen voedingswaarde heeft. een eigenschap die hem in en tijd van overgewicht en diabetes nu juist zo gewild maakt. Groeit in de Andes zowel op hoogte als in gematigder laagland, ook in ons land.