Het is een zoete basilicumsoort, lid van de familie van de lipbloemigen (Lamiaceae), en heeft een veertigtal cultivars. Een basilicumplant kan meer dan een meter hoog worden, sommige soorten blijven steken op 30 cm. De bladeren zijn veelal groen, maar er zijn soorten met paarse uitlopers, knoppen en nerven en zelfs variëteiten die helemaal paars zijn.

De basilicumplant houdt van zon, en gedijt het best bij een temperatuur tussen 20 en 25 °, zoals in een mediterrane klimaat. Hij houdt ervan om regelmatig water te krijgen, in goed gedraineerde grond. Stilstaand water is schadelijk voor de wortels. De bloeitijd is tussen juni en september.

De basilicum die we gebruiken als snij-basilicum, en die we als plant in potje kopen, is in de regel een variëteit van de befaamde Basilico genovese, de met DOP (Denominazione di origine protetta) beschermde cultivar. Deze basilicum met zijn knapperige (sla)blad is een must in de echte Genuese pesto.

De smaakcomponenten in basilicum variëren sterk, naargelang de variëteit en kwaliteit. Estragol (anijsgeur) bijvoorbeeld kan doorslaggevend zijn voor de smaak, soms ook niet.

• methyl-chavicol (estragol), anijsachtig, als in dragon en kervel,
• methyl-eugenol, kruidig, houtig en zoetig, als in kruidnagel,
• terpine-4-ol, zoet houtig en peperig aroma, als in jeneverbes,
• linalol, verantwoordelijk voor de frisse bloemengeur, voor de geuren van rozenhout en koriander,
• methyl-cinnamaat, fruitige, zoetige smaak als aardbeien, geur van kaneel,
• 1,8-cineol, eucalyptol, de verfrissende smaak van mirte (en eucalyptusolie), en
• (E)-caryophyllene, een smaak tussen kruidnagel en terpentijn, en
• limoneen, de geur van citroenschil.

Practische zaken

Aankoop en verkrijgbaarheid

Basilicum is vers en gedroogd verkrijgbaar. Verse basilicum koop je in de regel in de vorm van een plantje, in de pot. Let op: het is een gevoelig plantje, het plastic hoesje beschermt het onder meer tegen uitdroging. Haal dat er thuis niet af, In de regel is dit funest voor de basilicum.

Zet het plantje op een schoteltje en zorg dat daar altijd water in staat. Zet het plantje niet in de volle zon. Wanneer je dit doet, heb je lang plezier van. Wil je dat niet, scheur dan takjes van de hoofdstengel (niet knippen of snijden) en zet deze in water. Wanneer je het plantje hebt opgebruikt, knip je het af, en zet je het in de volle grond. Meestal loopt het daar weer gewoon uit. Het plantje is overigens eenjarig.

Gedroogde basilicum van geteelde basilicum is vrij smakeloos. Kies daarom altijd voor wildpluk uit Italië en Kreta. Deze heeft een verrassend subtiele smaak, licht zoetig (eugenol), met drop-accenten, heerlijk bij gestoofde vis en gebraden lamsvlees, maar natuurlijk ook in pasta en op pizza.

Culinair gebruik en bereiding

Basilicum moet - ook gedroogde - op het laatste moment toegevoegd worden. Door basilicum (mee) te koken verzwakt de smaak snel. Om het aroma vrij te maken, kun je de verse basilicumblaadjes pletten, bijvoorbeeld in een vijzel.

Basilicum laat zich goed combineren met kruidnagel, munt, citroen en limoen, zachte kaas (geitenkaas, mozzarella) . Het is (smaaktechnisch) moeilijk te combineren met peterselie, tijm en rozemarijn, maar geeft door zijn bittertonen een mooi contrast met het zoetzuur van tomaat. Denk wat dat laatste betreft aan dunne pasta, fijngesneden verse of gedroogde tomaat, basilicum, olijfolie, zout en een aromatische zwarte peper zoals voatsiperifery.

Houdbaarheid (bewaaradvies)

Bewaar de basilicum (aan de steel) zoals andere kruiden aan de steel, gewikkeld in een vochtige doek, verpakt in plastic. Zo houd je de basilicum een kleine week goed. Controleer de basilicum wel steeds op rotte blaadjes en steeltjes. Eenmaal aangetast, bederft al gauw de hele bos.

Vermoedelijk kwam basilicum rond 350 voor Christus vanuit India in Italië aan. In Hindoeistisch India is basilicum een heilige plant, en geeft men een stervende basilcum thee voor een vrije doorgang door de poort naar de hemel. Ook de Grieken geloofden daarin.

In het jaar 326 zou de geur van de basilicum Sint Helena geholpen hebben bij de zoektocht in Palestina naar de drie heilige kruisen, waaronder die waaraan Christus genageld is geweest. Sint Helena was de moeder van Constantijn de Grote, de eerste Romeinse keizer die zich net als zijn moeder tot het christendom had bekeerd. De basilicum is sindsdien verbonden aan menig Grieks-orthodox ritueel.

Zoals bij de bereiding van het heilige water dat op 6 januari over de gelovigen wordt gesprenkeld, zowel tijdens de dienst als voor het zegenen van hun huis. Tijdens de Heilige kruisverering krijgen de gelovigen takjes basilicum mee om thuis te stekken en op 14 september terug naar de kerk te brengen bij de herdenking van de vondst van het heilige kruis door Sint Helena.

Pas in de middeleeuwen bereikte basilicum ook noordelijker Europa, en nog later, met de ontdekking van de Nieuwe Wereld ook de Amerika's.

In de loop der tijd is een grote variatie ontstaan. Europa is vooral de zoete basilicum in zwang. In Zuid-oost-Azië de Thaise variant. Iran kent meer dan twintig landrassen, waarvan het merendeel niet commercieel benut wordt. Turkije kent er minstens achttien. Het beroemdste landras in Italië is de Basilico Genovese, een kaskraker, en de enige basilicum di Europese bescherming heeft verworven.

Taalkundige aspecten, etymologie

Het woord basilicum is ontleend aan het Latijnse woord voor vorstelijk, 'basilius', naar het Griekse lákhanon basilikón of basilikón phutón, wat respectievlijk vorstelijk kruid en vorstelijke plant betekent. In Nederland wordt voor basilicum ook wel de benaming 'koningskruid' gebruikt. Het woord Ocimum is afgeleid van het Griekse woord voor 'te ruiken'.

Vertaling basilicum

Maar het draait niet alleen basilicum, ook om formentets, aardewerken potten met naar Griekse traditie in de schaduw geteelde gerst. Beide maken deel uit van vruchtbaarheidsrituelen. Hoe groter de plant hoe vruchtbaarder de vrouwen en hoe royaler de oogst.

In het Guiness Book of Records staat de grootste basilicumplant ooit op een hoogte van 2 meter 84 en een gewicht van 1.800 kilogram. Je raadt het al, deze werd voor de Festes gekweekt in, Bétera. De Festes worden al 400 jaar georganiseerd, maar de teelt van de immense alfàbegues is al veel ouder. Er zijn keramische alfàbeguers (de benaming voor een basilicumpot) gevonden uit de 13^e en veertiende eeuw. Op bovenstaande foto staat een voorloper van deze keramische potten, een metalen 'pot' met voet uit de twaalfde , dertiende eeuw. Welgestelden plaatsten basilicumplanten in zulk soort potten in de tuin en in huis als luchtverfrisser.

Ten tijde van de Reconquista was de familie van koning Jaime (Jaconbus) de Veroveraar zeer toegewijd aan de Moeder Gods. Om die reden werd met de herovering van de moskeeën van Valencia omgeschakeld naar de aanbidding van de Maagd Maria. Zo ook in Bétera, op dat moment een moslimdorp. Men vermoedt dat een bestaand feest, dat op 15 augustus van het jaar werd gevierd, bij die gelegenheid werd omgezet naar een Christelijke viering.