Over het ontstaan van deze voorloper van de snelkookpan bestaan verscheidene verhalen. Zoals de lezing dat de cataplana in het begin van de twintigste eeuw is ontstaan, naar het ontwerp van ene Armando Luz. Aannemelijker is het dat de pan in de Middeleeuwen is ontstaan onder de Moorse heerschappij over de Algarve.

Door het eeuwenlange isolement van de Algarve, pas doorbroken met het uitroepen van de republiek Portugal in 1910, heeft de Moorse signatuur van de Algarve zich niet over de rest van Portugal verspreid en is de cataplana 100% Algarve gebleven.

Qua kooktechniek lijkt de bereiding van gerechten in de cataplana wel wat op de bereidingen in de Noord-afrikaanse tajine. In beide gevallen zijn de gerechten gebaseerd op langzame garing in een gesloten pan. Alleen is de tajine van aardewerk en is de cataplana, ooit van zink gemaakt, volledig van koper. In de Portugese traditionele keuken wordt de cataplana vooral gebruikt voor de bereiding van schelpen, zoals de regionale cristaos e judeus (venus)schelpen. De vorm van de pan zou naar de venusschelp verwijzen.